O Filharmonii

Filharmonia Dolnośląska im. Ludomira Różyckiego w Jeleniej Górze jest jedną z najbardziej znaczących instytucji kultury nie tylko miasta, ale całego Dolnego Śląska, a jej Orkiestra należy do najstarszych zespołów orkiestrowych w Polsce. W sezonie 2023/2024 obchodziła jubileusz 60-lecia. Na przestrzeni tych lat przechodziła szereg istotnych przeobrażeń organizacyjnych i instytucjonalnych. 

Jej powstanie wiąże się z osobą Stefana Strahla, absolwenta wrocławskiej Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej, który w 1963 roku objął dyrekcję miejscowej szkoły muzycznej. To z jego inicjatywy, po raz trzeci w powojennej historii Jeleniej Góry powołano do życia orkiestrę, działającą przez pierwsze lata na zasadach zespołu społecznego. 

Oficjalny koncert inaugurujący działalność Orkiestry, której dyrygentem, dyrektorem naczelnym i artystycznym przez ćwierć wieku był Stefan Strahl, odbył się 20 kwietnia 1964 roku. I tę datę można uznać za początek historii dzisiejszej Filharmonii Dolnośląskiej im. Ludomira Różyckiego w Jeleniej Górze.

Początki nie były łatwe, ale determinacja dyrygenta i muzyków orkiestry, którym marzyło się życie koncertowe z prawdziwego zdarzenia zaczęła wkrótce procentować coraz ambitniejszym repertuarem, coraz bardziej imponującą listą solistów, zaproszeniami na znane dolnośląskie festiwale (Festiwal Moniuszkowski w Kudowie Zdroju, Dni Henryka Wieniawskiego w Szczawnie Zdroju), czy do Filharmonii Wrocławskiej i pierwszymi wyjazdami zagranicznymi.

W 1976 roku Orkiestra otrzymała status Państwowej Orkiestry Symfonicznej. W roku 1989 została przemianowana w Filharmonię im. Ludomira Różyckiego w Jeleniej Górze. Od 1999 roku działała pod nazwą Filharmonia Dolnośląska w Jeleniej Górze. Od 3 stycznia 2025 roku nosi nazwę Filharmonia Dolnośląska im. Ludomira Różyckiego w Jeleniej Górze.

Historia lokalizacji Filharmonii miała w zasadzie dwa etapy. Pierwszy wyznaczony był rokiem 1974, choć właściwie należałoby się cofnąć do roku 1972, w którym Miejski Zarząd Budynków Mieszkalnych przekazał szkole muzycznej położony na tej samej ulicy budynek, w którym po całkowitej przebudowie znalazło się kilka klas, pomieszczenia administracyjne i sala koncertowa z widownią na blisko 200 miejsc (dzisiejsza Sala Koncertowa im. Ludomira Różyckiego).

Budynek ten stał się pierwszą stałą siedzibą dzisiejszej Filharmonii. Znowu z inicjatywy Stefana Strahla, dyrektora zarówno szkoły, jak i orkiestry, dzięki któremu obie instytucje funkcjonowały poniekąd w symbiozie.

Uroczysty koncert inaugurujący działalność nowej sali koncertowej, połączony z nadaniem jej imienia Ludomira Różyckiego odbył się 20 września 1974 roku w obecności córki kompozytora Krystyny Różyckiej - Morawiec.

Drugi etap to budowa dzisiejszej, zupełnie nowej siedziby Filharmonii, choć ta pierwsza po przeprojektowaniu, stała się jej integralną częścią. Inwestycja ta powstawała i ostatecznie została ukończona w okresie dyrekcji Zuzanny Dziedzic, która funkcję dyrektora naczelnego przejęła po Stefanie Strahlu w 1990 roku i podobnie jak on piastowała ją przez 26 lat do roku 2016.

Uroczystość oficjalnego otwarcia nowej sali koncertowej Filharmonii (dziś to Sala Koncertowa im. Stefana Strahla) miała miejsce podczas dwóch koncertów. 10 stycznia 2002 roku Orkiestra Filharmonii Dolnośląskiej wystąpiła pod batutą Jerzego Swobody. Solistą był wybitny polski wiolonczelista Tomasz Strahl, syn Stefana Strahla. Dzień później odbyła się Gala Noworoczna także pod dyrekcją Jerzego Swobody, z udziałem Grażyny Brodzińskiej, Bogusława Morki, Adama Zdunikowskiego i Elżbiety M. Terlegi.

W latach 2016 – 2023 dyrektorem naczelnym był Tomasz Janczak. Natomiast stanowiska dyrektora artystycznego bądź kierownika muzycznego pełnili w przeszłości Jan Jazownik, Tadeusz Wicherek, Robert Satanowski, Andrzej Chorosiński, Jerzy Swoboda, Mirosław Jacek Błaszczyk, Tomasz Bugaj, Wojciech Rodek, Jerzy Kosek i Szymon Makowski.

Od września 2023 roku na czele Filharmonii Dolnośląskiej im. Ludomira Różyckiego w Jeleniej Górze stoi Marek Wroniszewski. Funkcję jego zastępcy pełni Miłosz Kula. 

Podstawowa działalność filharmonii, jako instytucji to organizacja i prezentacja dokonań orkiestry symfonicznej. Jeleniogórska formacja na przestrzeni ponad sześćdziesięciu lat dała ponad dwa i pół tysiąca koncertów. Zarówno we własnej siedzibie, jak i poza nią, wielokrotnie poza Jelenią Górą. Odbyła też szereg zagranicznych podróży koncertowych, na trasie których znalazły się tak renomowane miejsca jak np. drezdeński Zwinger, Palau de la Musica w Walencji, Złota Sala Musikverein w Wiedniu, Teatr Narodowy Urania w Budapeszcie, Opera Lwowska, czy XingHai w chińskim Kantonie. Orkiestra koncertowała w Austrii, Chinach, Czechach, Finlandii, Francji, Hiszpanii, Niemczech, Niderlandach, Rosji, Szwajcarii, Ukrainie, Węgrzech, Włoszech.

Filharmonicy jeleniogórscy mieli okazję wystąpić na szeregu prestiżowych festiwali m.in. Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Współczesnej Warszwska Jesień, Międzynarodowym Festiwalu Oratoryjno-Kantatowym Wratislavia Cantans, Międzynarodowym Śląskim Festiwalu Porozumienie, Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Organowej Silesia Sonans, Milenium Pace Festival (Walencja), Festiwalu im. Ludomira Różyckiego (Lwów). Uczestniczyli także w kolejnych edycjach festiwali organizowanych lub współorganizowanych przez Filharmonię. Były to: Festiwal Społecznych Orkiestr Symfonicznych, Festiwal Muzyki Polskiej i Europejskiej, Festiwal Muzyki Wiedeńskiej, Ogólnopolski Festiwal Gwiazdy Promują, Festiwal Muzyki Teatralnej, Festiwal Muzycznego Humoru Deer Maestro, Festiwal Muzyki XX wieku, Dni Muzyki Pasyjnej, a także Międzynarodowy Konkurs Chopinowski dla Dzieci. Filharmonia była też organizatorem wielu innych cykli koncertowych np. Spotkania z muzyką dawną, Muzyka w zabytkach Dolnego Śląska, Maj z Operą i inne.

Bogaty repertuar Orkiestry obejmuje najcenniejsze pozycje światowej literatury symfonicznej i oratoryjnej, muzykę kameralną i dzieła operowe, ale też muzykę teatralną, filmową, jazzową i rozrywkową. Zaś dorobek fonograficzny to siedem płyt CD, w tym nagranie IX Symfonii Ludwiga van Bethoveena, Pasji według św. Jana Johanna Sebastiana Bacha, Oratorium Eliasz Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego, monograficzny album muzyki Ludomira Różyckiego. 

Imponująca jest lista dyrygentów, pod batutą których pracowała i koncertowała jeleniogórska orkiestra. Byli to m.in. Mirosław Jacek Błaszczyk, Łukasz Borowicz, Tomasz Bugaj, Juozas Domarkas, Agnieszka Duczmal, Jose Maria Florencio, Jerzy Katlewicz, Szymon Kawalla, Michał Klauza, Kazimierz Kord, Bogusław Madey, Jerzy Maksymiuk, Adam Natanek, Krzysztof Penderecki, Marek Pijarowski, Zygmunt Rychert, Jerzy Salwarowski, Tadeusz Strugała, Jerzy Swoboda, Antoni Wit, Tadeusz Wojciechowski, Jan Miłosz Zarzycki.

Nie mniej imponująca jest także plejada występujących w Jeleniej Górze solistów: Jerzy Artysz, Delfina Ambroziak, Andrzej Bauer, Rafał Blechacz, Vadim Brodski, Grażyna Brodzińska, Joanna Cortez, Halina Czerny-Stefańska, Kaja Danczowska, Bella Dawidowicz, Stanisław Firlej, Lidia Grychtołówna, Barbara Hesse-Bukowska, Iwona Hossa, Eugen Indjic, Ewa Iżykowska, Krzysztof Jabłoński, Roman Jabłoński, Krzysztof Jakowicz, Andrzej Jasiński, Jadwida Kaliszewska, Stefan Kamasa, Ryszard Karczykowski, Izabela Kłosińska, Jerzy Knetig, Roman Lasocki, Mirosław Ławrynowicz, Waldemar Malicki, Arturo Moreira-Lima, Jerzy Marchwiński, Ivan Monighetti, Wiesław Ochman, Janusz Olejniczak, Piotr Paleczny, Piotr Pławner, Ewa Pobłocka, Dominik Połoński, Kazimierz Pustelak, Jadwiga Rappe, Andrzej Ratusiński, Zbigniew Raubo, Bogna Sokorska, Tomasz Strahl, Tatiana Szebanowa, Krystyna Szostek-Radkowa, Agata Szymczewska, Wojciech Świtała, Elżbieta Tarnawska, Elżbieta Towarnicka, Małgorzata Walewska, Wanda, Kazimierz i Józef Wiłkomirscy, Janusz Wawrowski, Marcin Wyrostek, Adam Zdunikowski, Tadeusz Żmudziński. A grono prezenterów koncertów to m.in. Marek Dyżewski, Wojciech Dzieduszycki, Bogusław Kaczyński, Józef Kański, Lucjan Kydryński, Roman Lasocki, Joanna Moryc, Danuta Strahl, Elżbieta M. Terlega. 

Ważną dla Filharmonii grupę wykonawców stanowią młodzi muzycy, stojący dopiero u progu swojej drogi artystycznej, których Instytucja od dawna wspiera w rozwoju ich talentów. Obok poszczególnych koncertów danego sezonu najbardziej spektakularnymi przejawami promocji młodych był i po dziesięcioletniej przerwie znowu jest Ogólnopolski Festiwal Gwiazdy Promują i początkowo Ogólnopolski, a od IV edycji Międzynarodowy Konkurs Chopinowski dla Dzieci, którego laureatami poszczególnych edycji było szereg znanych dziś pianistów z Rafałem Blechaczem na czele. Unikatowe były też projekty Mistrzowie batuty i młodzi wirtuozi fortepianu oraz Mistrzowie batuty i młodzi wirtuozi wiolinistyki.

Ważne miejsce w bogatej działalności artystyczno-organizacyjnej Filharmonii, mającej na celu zapewnienie w przyszłości salom koncertowym świadomych, wrażliwych słuchaczy, odgrywała zawsze edukacja muzyczna dzieci i młodzieży. Odbywała się głównie poprzez takie formy jak audycje umuzykalniające, Niedzielne Poranki Muzyczne, czy koncerty symfoniczne w ramach Filharmonii Młodych. 

Istotną sferą działalności Filharmonii i jej Orkiestry jest współpraca z innymi zespołami orkiestrowymi i chóralnymi, szczególnie przy realizacji przedstawień operowych i monumentalnych dzieł oratoryjno-kantatowych. W przeszłości były to np. Neue Lausitzer Philharmonie, chóry Filharmonii Śląskiej, Filharmonii Wrocławskiej, Teatru Wielkiego w Łodzi, Węgierskiej Filharmonii Narodowej, Uniwersytetu Wrocławskiego Gaudium. Ważne też zarówno dla indywidualnego rozwoju, jak i podnoszenia poziomu wykonawczego orkiestry są solowe występy muzyków, a także udział w różnych formacjach kameralnych, których na przestrzeni lat było bardzo wiele m.in. A quattro, czy Orkiestra Dęta. Te kameralne doświadczenia okazały się przydatne w okresie pandemii Covid-19.

W związku z koniecznością izolacji muzycy dokonywali nagrań we własnych domach. Był to pionierski pomysł kontaktu z publicznością w przestrzeni cyfrowej. Nagrania te poprzez platformy streamingowe i media społecznościowe dotarły w tamtym czasie do ponad półtora miliona słuchaczy. 

Przejawów działań Filharmonii jest znacznie więcej niż tylko te, które znalazły się w tym opracowaniu. Ale i te w pełni uzasadniają decyzję Samorządu Województwa Dolnośląskiego o przyznaniu w 2013 roku Filharmonii i jej Orkiestrze nagrody SILESIA za działalność artystyczną i kulturalną o szczególnym znaczeniu na rzecz regionu.

Dlatego nie dziwi fakt, że – jak pisał Lech Terpiłowski na łamach Ruchu Muzycznego – „Melomanów w tym mieście nie trzeba raczej szukać ze świecą. Na koncertach (…) zawsze pełno, nierzadko nadkomplety; niemal z reguły w dniu koncertu nie ma już biletów w sprzedaży. Tu się na koncertach nie bywa okazjonalnie tylko, z ciekawości czy przez kurtuazję lub snobizm. Tu się na koncerty po prostu chodzi. Z nawyku, z potrzeby, z racji rozbudzonych w społeczeństwie i pielęgnowanych latami zainteresowań muzycznych”. 

To sukces ludzi z pasją kształtujących oblicze jeleniogórskiej Filharmonii.

Elżbieta M. Terlega